De geschiedenis van het scheren is in de eerste plaats een verhaal over cultuur. En soms ook mode. Een verhaal over baarden, lichaamsverzorging en instrumenten.
Pre-Historie
Onze verre voorouders liepen volledig behaard rond. Na eeuwen evolutie verloren vrouwen hun vacht omdat mannen de voorkeur gaven aan onbehaarde dames. Mannen behielden wat meer vacht en een baard waardoor ze van ver herkenbaar zijn als man. Vrouwen kozen en kiezen nog steeds mannen op basis van status en ervaring. Het gezichtshaar van de man nemen ze erbij. Dat is in ieder geval de verklaring van gedragsbiologen over het waarom mannen bebaard zijn. Dat is dan de natuur, zullen we maar zeggen. Hoe zijn we dan tot scheren gekomen?
Oudheid
Waarom mannen hun baard gingen scheren is onduidelijk. Maar er zullen wel praktische overwegingen geweest zijn. Een baardhaar groeit gemiddeld 0,3 mm per dag. Op jaarbasis heb je dan een baard van meer dan 10 cm. Na 3 jaar wordt dat flink vervelend. In ieder geval weten we dat de Oude Egyptenaren er al geschoren bijliepen. Vermoedelijk hechtten ze groot belang aan persoonlijke hygiëne en kaalheid om er jeugdig te blijven uitzien.
Alexander De Grote (4e eeuw v. Chr), beval zijn soldaten om zich te scheren. Zo kon men de Griekse troepen niet bij de baard nemen in het lijf aan lijf gevecht. Later zouden ook de Romeinen er geschoren bijlopen. Dit in tegenstelling tot de Germanen die net erg hielden aan hun baard. Eén Germaanse stam werd zelfs genoemd naar hun lange baarden, nl. de Longobarden die zich op het Italische schiereiland vestigden in het huidige Lombardije. Overigens is het woord ‘baard’ en ‘barbier’ afgeleid van het Latijnse ‘barba’. En dit woord is dan weer ontleend aan het Oud-Grieks ‘barbaros’, wat ‘vreemd’ betekende. Geen wonder dat we ook van Barbaren spreken, vreemde bebaarden!
Moderne tijd
Maar scheren bleef een onaangename ervaring. In de pré-historie liet men zich scheren met behulp van een scherpe steen. In de Middeleeuwen is men vertrouwd met metaal en kan er geknipt en geschoren worden. Het karwei wordt overgelaten aan de barbier. In de late Middeleeuwen verenigen de barbiers zich in gilden. Een barbier is ook een chirurgijn die helpt bij aderlatingen! Maar baarden blijven de gemoederen beroeren. Hendrik VIII en tsaar Peter De Grote heffen baardbelastingen. Scheren wordt hierdoor zo goed als verplicht.
In 1680 ziet het klassieke open scheermes het daglicht in Sheffield, het centrum van de eerste industriële revolutie. In de 19e eeuw verschijnen in de Verenigde Staten de voorlopers van het bekende krabbertje. Maar net zoals het klassieke open mes moet het mes zelf regelmatig geslepen worden. King C. Gillette vindt in 1901 het veiligheidsscheermes uit met verwisselbare mesjes. Om het roesten tegen te gaan worden de mesjes ingevet en bewaard in boterpapier. De doorbraak van Gillette komt er in 1917 als de Amerikanen zich mengen in de Eerste Wereldoorlog. De Amerikaanse soldaten krijgen elk een krabbertje van Gillette. Een gladgeschoren aangezicht is niet alleen goed voor het moreel, maar ook levensnoodzakelijk om het gasmasker te laten aansluiten op het gezicht. Dankzij scheren overleef je een gasaanval!
De aanpak van Gillette is gekend. De houder van het krabbertje wordt goedkoop of zelfs gratis weggegeven. Vervangmesjes zijn relatief duur. In marketing heet dit het schoolvoorbeeld voor ‘captive pricing’ of letterlijk ‘gevangen prijs’.
Vanaf de jaren 30 kan men zich ook droog scheren, door middel van een elektrisch scheerapparaat. Scheren met krabbertje of met een klassiek open mes, heet vanaf dan ‘nat scheren’.
Vandaag
Scheren is vandaag sterk gecommercialiseerd. Het wordt gezien als een noodzakelijk kwaad. Behoudens enkele illustere uitzonderingen verdwenen alle producenten van klassieke open messen. Ook voor de mesjes van safety razors kan je zelfs niet meer terecht in de lokale supermarkt. De markt van het scheren wordt volledig beheerst door Gillette, Wilkinson, Braun en Philips.
Sinds enkele jaren is het scheren met een klassiek open mes aan een comeback bezig. De redenen voor deze revival zijn divers. Ofwel begint men uit te rekenen hoeveel de kostprijs is van al die vervangmesjes, of men wil zichzelf met extra aandacht verzorgen. De meest gehoorde reden is dat men aangetrokken is door de charme van het scheren met het open mes. En dat is bijzonder. Steeds meer mannen ontdekken het klassieke scheren en zweren prompt hun apparaat of wegwerpkrabbertje af.
Stilaan is er ook weer een markt voor producenten van open messen en komen er nieuwe bij. Maar één ding is zeker. Het resultaat met een klassiek open mes blijft niet te evenaren!